Titia en Dora Gorter arrestatie op 13 Feb. 1942

Ik ben bezig uit te zoeken wat er precies gebeurt is met twee achter tantes, die in het verzet zaten. Uit een artiekel in “Het Vaderland” 26 Februari, 1955, geschreven door Conrad Merz (Kurt Lehmann) onder de tietel: “Titia en Dora Gorter, twee grote figuren uit het verzet”, lezen wij het volgende over hun arrestatie:

“En toen werd het Vrijdag de dertiende Februari 1942, ‘s middags twaalf uur. De huisdeur van de Snelliusstraat 82 stond op een kier, omdat het dienstmeisje de melkboer verwachte. Plotseling klonken luide voetstappen op de trap en reeds waren er twee pistolen op de koffietafel gericht waar vele mensen aanzaten. Gearresteerd werden Titia en Dora Gorter, een marechaussee die uit Engeland uit een vliegtuig was neergelaten met een radiozender, een Duitse dienstweigeraar (die helemaal niet werd gezocht) en de overige aanwezigen.”

In Dr. L. De Jong, Het Koningkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, Deel 5, Tweede Helft, Pagina 875 lezen wij:

Twee weken later, op 13 Februari, deed de sicherheitspolizei, die langzamerhand heel wat gegevens over de Haagse OD bezat, een inval in een huis waar men verwachte, stukken van de OD te kunnen vinden. Het was toevallig het huis waar Terlaak onderdak gevonden had. Hij was thuis. Hij had nog steeds geen goed persoonsbewijs kunnen bemachtigen, hij trok de aandacht, werd gearresteerd en ernstig mishandeld - en bekende prompt dat hij geheim agent was en diezelfde avond een afspraak had met een collega agent van Reyden, om zij gerepareerde zender te halen.

Het lijkt mij zeer waarschijnlijk dat het hier om de zelfde arrestaties gaat.

Mijn vraag is in het algemeen: bestaat hier een rapport over, en specifiek: wie waren er bij betrokken? Past dit in het England Spiel?

Tjonge wat een verhaal. Erg boeiend !
Maar als het echt zo gegaan is moet ik wel constateren dat er hier geen sprake is van een 'professioneel' verzet, maar van een stel prutsers (met alle respect voor hun goede bedoelingen).

Lauwers en Taconis werden pas inmaart 1942 gearresteerd. Dit speelde zich af in februari 1942. Dit is derhalve nog niet het Engelandspiel.
Wel waren de DUitsers al vanaf half februari bezig met Operatie Nordpol, de DUitse benaming voor het Engelandspiel. Die aanvangsfase bestond uit het zoeken naar een Britse geheime zender om zo het Spiel te kunnen beginnen. Het kan dus wel in theorie zo zijn dat de inval te maken heeft gehad met dit gebeuren. Er was immers een gedropte agent ook aanwezig. Echter het Engelandspiel heeft niet zozeer iets met de OD te maken. Dit was het spel tussen SOE en de Abwehr.

Info over engelandspiel: http://home.hetnet.nl/~bkolster/englandspiel/

De mogelijke verwarring met het Engelandspiel is overigens niet zo vreemd.
De agent die gepakt was (en bij de Jong abusivelijk van Reyden wordt genoemd) was Willem van der Heyden. Was geen SOE agent maar een MI6 agent (militaire inlichtingen). Hij was op 9 december 1941 gedropt per parachute en werd dus op 13 februari 1942 gearresteerd. Hij zat daarna in Sachsenhausen, waar hij door de Russen is bevijrd aan het einde van de oorlog. Hij heeft wel net als andere Engelandspiel agenten in Haaren gevangen gezeten.

De mogelijkheid dat de Jong de naam verkeerd heeft, kwam niet bij mij op. Het lijkt mij aannemelijk dat de naam Terlaak, zoals de Jong hem noemt, in wezen “ter Laak” is, waar ik de volgende gegvens van gevonden heb.
LAAK, ter J.A.H.M, geboren: 23 Mei 1913, uitgezonden door MI6/CID, parachutering: 1 Oktober 1941, arrestatie. 13 Februari 1942, overleden: 7 september 1944 te Mauthausen
Bron: http://home.hetnet.nl/~bkolster/englandspiel/
Dat komt dus overeen met de arrestatie van de tantes. Wat gebeurde er met de anderen?

Waren mijn tantes met professioneel verzet bezig? Nee, allerminst. Dat kwam in die tijd net een beetje op gang. Dit waren oer degelijke goede Nederlanders met een grote lievde voor de Oranjes en het Vaderland. Ze deden enorm veel, te veel, en waren “way in over their head”. Ze waren ouder, al in de 60, trokken zich het lot van de verdrukten in Duitsland al voor de oorlog zeer aan. Waren bevriend met veel Duits-Joodse vluchtelingen, die ze ook veel hielpen (voor en tijdens de oorlog). Ze typten als razenden allerlei blaadjes, verspreide kiekjes, hielpen mensen onderduiken.

Ze kenden en waren bevriend met erg veel mensen, vooral in de artiesten en schrijvers kringen, zoals ter Braak. Loes ven der Horst Wenckebach, was bij hun op kamers.
Op het eerste gezicht lijkt “prutser” te kloppen, maar dat heeft toch een aspect van domheid en/of gebrek aan interesse. Dat is zeker niet van toepassing. Het geheel moet geplaatst worden in die tijd, en dat is soms moeilijk, omdat wij door TV , opleiding (ik ben reserve officier marine, Hts’er, mijn vader was in het verzet), en alle informatie die ons ter hand staat zo veel beter op de hoogte zijn van wat er toen gebeurt is en hoe dingen gedaan moeten worden. Ook zijn wij als generatie erg cynisch tegenover huidige wereldgebeurtenissen, en wantrouwend tegenover overheid; zij niet.

Frapant is dat Titia een uitgebreid dagboek bij hield waar alles, maar dan ook alles met naam en toenaam in beschreven staat. Zo levensgevaarlijk!! In dat zelfde werk verbaast zij zich dat iemand zo onvoorzichtig was om gepakt te zijn met 20 namen, wat er toe leide dat de meesten na een schijn proces gedood zijn (had te maken met het blad “de Geus, begin 1941).
Het diepe inzicht in het medogeloze, niets ontziende dat zij om zich heen zag gebeuren, kon zij blijkbaar niet op zich zelf projecteren.

Ik ben bezig dit dagboek uit te tikken zodat het beter leesbaar is, en ook toegangbaar is voor verdere studie. Het is ongeloofelijk, want het is het dichtste bij een “real time” verslag wat ik ooit gelezen heb, want elke avond werden alle gebeurtenissen netjes in op geschreven: welk bon geldig was, de bestorming van de W.A. van “de Witte”, de Joden vervolging, alles. Volgende is een beschrijving van wat in Amsterdam gebeurde, dat dient als voorbeeld van de toon van het dagboek.

Woensdag 19 Maart, 1941

Vandaag in Amsterdam. Kurt [=Kurt Lehmann, pseudoniem Konrad Merz, Duitse Jood] vertelde van de vreeselijke Joden pogrom, waar hij midden in was geweest. Ze zien blijkbaar niet dat hij Jood is. Vaak wordt hij door Duitse soldaten gegroet en ook nu groette de wacht voor het Carlton Hotel hem. Vele S.S. officieren waren in civiel in de straten bij die pogrom.
Hij zag dat een Grune Polizei man een jongen van 15 jaar van zijn fiets trok en hem mee wilde nemen. Het volk viel de man aan en trok de jongen uit zijn handen, gaf hem de fiets en de jongen kon weg komen. Toen kwam er een overval-colonne. De Joden van 18 tot 35 zijn van de straat meegenomen, na dikwijls heftige vechtpartijen. Ze moesten uren lang rond het Rembrants Plein lopen of op ‘t Waterloo Plein met opgeheven armen blijven staan. Zodra er een de armen liet zakken begonnen ze met de geweerkolven te slaan.
Iedereen moest om 8:30 binnen zijn. De mensen die daarna op straat nog werden aangetroffen werden allemaal opgepakt en verzameld in een bioscoop theater (Centraal?)
Daar moesten de mannen staan, de vrouwen mochten zitten, maar niet leunen. Soms werd er een geslagen. Toen dat gebeurde en ‘t erg was, riep een stem uit de menigte: “moordenaars, zijn jullie”. Toen moesten de mannen staan met opgeheven handen en gebogen knieen!!
Het is zo’n mens onteerende schande dat een mens zo iets een ander aan doet en dat dit een systeem is van een zogenaamde beschaafde staat. Het verwonderlijke is dat ‘t bijna allemaal Oostenrijkers zijn, die dat in Amsterdam doen.

Als we die twee foutjes bij de Jong dan meenemen, dan hebben we dus hier de arrestatie van twee MI6 mensen te pakken met een achtergrondverhaal, Willem van der Heyden en J.A.H.M. ter Laak. Beiden gearresteerd op 13 februari in Den Haag en beide van MI6. Hebben de tantes aan beide mogelijk onderdak gegeven?

Nee, alleen ter Laak was aanwezig bij de arrestatie, volgens de Jong, en die werd helemaal niet gezocht. Het doel was om bewijs te vinden tegen de OD. De tantes waren erg betrokken in het verspreiden van ondergrondse kranten, en ik neem aan dat ze ook schreven. Ter Laak had nog geen goed persoonsbewijs en viel daardoor op. Aldus de Jong werd hij zwaar mishandeld en liet los dat zijn zender bij van der Heyden in Wassenaar was voor reparatie. Van der Heyden werd diezelfde avond gepakt. De eerste arrestatie vond plaats rond 12 uur.

De twee tantes en ter Laak waren niet de eenigen die gearesteerd werden. Er was ook een Duitse dienstweigeraar (ik neem aan dat hij graficus was), en nog meer. Loes Wenckebach, dochter van de beeldhouwer woonde er op kamers en het is mogelijk dat zij ook gepakt is. Dan is er nog de huishoudster Rika. Die zal ook wel meegenomen zijn. Sommigen kwamen weer vrij. De dienstweigeraar overleefde de oorlog wonder boven wonder.
Ik zoek een raport van deze arrestatie.

Ook, de tantes waren "Nacht & Nebel Haftlingen". Ze zaten een jaar in Scheveningen, en toen naar Ravensbruck, waar ze vermoord zijn. Meestal werden deze mensen in speciale tribunaals in Duitsland berecht. Ik meen dat Aken er een was. Ik probeer uit te zoeken of dat ook met de tantes het geval was. Het Rode Kruis heeft 25 Km Nazi dossiers in Bad Arolsen, en daar kon nog wel eens iets te vinden zijn. Als familie lid kan ik aanvraag doen, en omdat ze erg veel kritiek gekregen hebben, werken ze nu opeens veel beter mee.

Heel interessant, ik hoop in ieder geval dat we je met de namen wat hebben geholpen. Mogelijk kunnen we in het vervolg nog van dienst zijn. Succes met het geheel.

Heel hartelijk dank voor Uw hulp. Het hebben van de juiste namen zal inderdaad veel helpen.

Dag Paul Prinsen,
Ik ben ook op zoek naar de dames Gorter vanwege mijn onderzoek naar iemand die enkele weken later opgepakt is (ook vanwege Nordpol) en bij de dames in Scheveningen en in Ravensbruck gezeten heeft. Voor zover ik weet waren zijn N&N gevangenen (zonder proces afgevoerd).
Mocht u meer weten dan hier op het forum staat dan zou ik graag contact hebben.

Hartelijk dank
Adrienne

Dag Adrienne Baars,
Van de dames Gorter, die mijn achter-tantes zijn, ben ik heel veel te weten gekomen, dus mogelijk kan ik U helpen. Van voor hun arretatie heb ik dagboeken. Van hun verblijf in Scheveningen heb ik uit het gevang gesmokkelde briefjes. Uit Ravensbruck heb ik ook wel wat, maar het meeste ben ik te weten gekomen van het boek van "Vrouwenkamp Ravensbruck" van Anne Berendsen. Laat U mij aub weten wie U aan het onderzoeken bent en wat voor informatie U zoekt. U kunt dat hier doen of direct naar prinsenpaul@yahoo.com.
Paul

Dag Adrienne Baars,

Ook ik ben bezig met deze materie, Zouden we gegevens kunnen uitwisselen?

groeten, Sonja